سفالگری یکی از اصیل ترین و کهن ترین هنرهای دستی کشور ایران است که تاریخچه ای طولانی مدت در شهرهای متعدد این سرزمین دارد. یزد به عنوان یکی از شهرهای تاریخی و کهن کشور ایران، در کنار آثار فرهنگی و معماری معروف خود، در حوزه سفالگری نیز دارای اهمیت بسیار زیادی است. سفالگران یزدی با استفاده از تکنیکها و روشهای سنتی و ابزارهای مدرن، آثار هنری خلاقانه ای را خلق میکنند که مورد توجه علاقهمندان به هنرهای دستی بوده و همچنین بازاری برای صادرات به خارج از کشور نیز به وجود آورده است. این مقاله از گالری سرو، به بررسی تاریخچه هنر سفالگری یزد در صنایع دستی ایران و خصوصیات آن میپردازد.
پیشینه سفالگری در ایران
بر اساس شواهد موجود، پیشینه هنر سفالگری در کشور ایران به هزاره هشتم قبل از میلاد بر میگردد. مردم در گذشتههای بسیار دور برای انجام امور روزانه و مراسم مذهبی، ظروف و اشیاء متعددی میساختند. پس از به تکامل رسیدن این هنر و همچنین کشف آتش، صنعت سفالگری نیز شکل گرفت. به این ترتیب نخستین کورههای پخت جهت استفاده در صنعت سفالگری، حدودا شش هزار سال قبل از میلاد ساخته شدند. حدود 3500 سال قبل از میلاد نیز چرخ سفالگری دستی را ساختند که تحول بزرگی در این صنعت محسوب میشود.
سفالگری در دوران اسلامی
در دوران اسلامی به علت مسائل اقتصادی و همچنین به علت غلبه فرهنگ اسلامی در کشور، به سادگی و ظرافت توجه بیشتری میشد و همین موضوع منجر به روی آوردن اکثر مردم به صنعت سفالگری شده بود. یکی از هنرهای این دوره، میتوان به کار بردن تزیینات بر روی ظروف ساده سفالی اشاره نمود. هنرمندان سفالگر همواره به دنبال این بودند که با حفظ اصالت بومی به اشاعه سفالگری نیز پرداخته و علاوه بر بالا بردن کیفیت محصولات خود، به تولیدات سفالگری، شکلی مصرفی تر بدهند تا به این شکل، هنر سفالگری فراتر از مرزهای روستاها و در سطح شهرها، مورد استفاده قرار گیرد.
سفالگری در دوره قاجار
با برکناری سلسله قاجار، بعضی از روابط تجاری و سیاسی نیز دستخوش تغییراتی شد که نتیجه این اتفاق، احیاء صنایع دستی از جمله هنر سفالگری توسط صنعتگران (اغلب روستایی) بود.
رواج صنعت سفالگری در دوره معاصر
در سالهای گذشته یکی از معروف ترین هنرهای ایران، هنر سفالگری یزد در صنایع دستی ایران محسوب میشود. در اکثر نقاط کشور علاوه بر تولیدات مصرفی که چندان ارزش هنری نداشته اند، صنعتگران این رشته دست به ساخت محصولات مصرفی با خصوصیات هنری زده اند. مراکز اصلی سفالگری در ایران مناطقی از قبیل شهرستان میبد (استان یزد)، لالجین یا لاله جین (استان همدان)، روستای مند گناباد (استان خراسان)، سیاهکل (استان گیلان)، زنوز (استان آذربایجان شرقی)، جویبار (استان مازندران) و همچنین شهرهای تهران، کرج، قم، اصفهان، ساوه، تبریز، شهررضا، استهبان، نطنز و … هستند.
محصولات سفالین تولید شده در این شهرها، علاوه بر مصرف ساکنین آن شهر، به سایر شهرها نیز صادر میشوند. در بعضی از مناطق نیز سفال و سرامیک تولیدی به مرحله صادرات نیز میرسد و در بازارهای جهانی نیز مورد توجه عموم مردم قرار میگیرد. نحوه تولید و ابزار آن برای ساخت سفال در تمام مناطق کشور ایران تقریبا به یک شکل است. صنعتگران محلی علاوه بر شغل اصلی خود (اکثرا کشاورزی و سایر مشاغل شایع در روستاها)، در اوقات فراغت به ساخت محصولات سفالی نیز مشغول هستند.
در فصول سرد سال که سایر مشاغل زمان کمتری را از آنها میگیرد، برای ساخت این محصولات زمان بیشتری دارند. آنها خاک مصرفی سالانه خود را از معادن نزدیک به خود تهیه میکنند، چرا که خاکهای معمولی از ناخالصیهایی از قبیل آهک، ماسه و … برخوردار هستند و نمیتوان در ساخت سفال آنها را مورد استفاده قرار داد و سپس خاکهای تهیه شده را در نزدیک کارگاه خود انبار میکنند.
تاریخچه سفالگری در یزد
هنر سفالگری یزد قدمتی چند هزار ساله دارد و از دوران قبل از اسلام تا به اکنون ادامه داشته است. یزد به علت داشتن خاک مرغوب و مناسب برای سفالگری، یکی از مراکز مهم و اصلی تولید سفال در کشور ایران بوده است. در طول سالها، سفالگران یزدی نه تنها به حفظ روشهای سنتی پرداخته اند، بلکه با ادغام آنها با طرحها و مدلهای مدرن و جدید، آثاری خارق العاده و نوآورانه خلق کرده اند. این ترکیب و تلفیق سنت و خلاقیت موجب شده است که هنر سفالگری یزد جایگاه خاصی را در بین صنایع دستی ایران داشته باشد.
خصوصیات سفال یزد
سفال یزد از خصوصیات خاصی برخوردار است که آن را از سایر انواع سفال در کشور ایران متمایز میکند:
- کیفیت بالای مواد اولیه: سفالگران یزدی از خاکهای مرغوب جهت تولید محصولات خود استفاده مینمایند. این خاکها از نقاط متعدد یزد و اطراف آن تهیه میشود که منجر به تولید محصولاتی با دوام و باکیفیت میشود.
- طرحهای اصیل و مدرن: یکی از خصوصیات برجسته و مهم سفال یزد، تلفیق طرحهای سنتی با طرحهای مدرن است. سفالگران یزدی با الهام از نقوش سنتی ایرانی، محصولات زیبا و مدرنی را میسازند که توجه مخاطبان جوان را به خود جلب میکند.
- رنگهای طبیعی: استفاده از رنگهای گیاهی و طبیعی در تولید و تزئین سفال یزد، یکی دیگر از خصوصیات این هنر است. این رنگها به محصولات سفالی جلوه ای زیبا و منحصر به فرد میبخشند و حس طبیعت را به مخاطبان انتقال میدهند.
- تنوع محصولات: در شهر یزد، سفالگران محصولاتی متنوع و زیبا از قبیل ظروف سفالی، بشقابها، گلدانها و اشیای تزئینی میسازند. این تنوع موجب شده تا سفال یزد برای استفادههای روزمره و همچنین دکوراسیون داخلی منزل مورد توجه قرار بگیرد.
نقش سفالگری در اقتصاد صنایع دستی یزد
سفالگری یکی از ارکان اصلی اقتصاد صنایع دستی شهر یزد است. این هنر با به وجود آوردن فرصتهای شغلی برای هنرمندان محلی و همچنین جذب گردشگران داخلی و خارجی، نقش مهم و اساسی را در رونق اقتصادی منطقه ایفا میکند. محصولات سفالی یزد به عنوان یکی از سوغاتهای محبوب و پر طرفدار، توسط گردشگران انتخاب میشود و همچنین به بازارهای جهانی صادر میشود.
همچنین، فروشگاههای اینترنتی صنایع دستی نقش مهمی را در گسترش بازار سفال یزد داشته اند. با توسعه فروشگاههای آنلاین، این محصولات به مشتریان بیشتری از سراسر جهان عرضه میشود که موجب شده تا هنرمندان محلی بتوانند درآمد زایی بیشتری از این طریق داشته باشند. یکی از بهترین فروشگاههای آنلاین صنایع دستی که میتوانید محصولات هنری زیبایی را از آن جا خریداری کنید، فروشگاه گالری سرو است.
سفالگری از لحاظ معماری در استان یزد
سفال یزد از نگاه معماری به منظور پوشش سفالی بامها، سنگ فرش حیاط، ساخت بدنه بادگیرها، ساخت آبروها و … به کار گرفته میشود. ولی امروزه در این استان برای ساخت ظروف آشپزخانه و زینتی و تولید کاشی و سرامیک اهمیت بسیار زیادی را دارا میباشد. جهت ساخت محصولات کاشی از ماده اصلی آن که خاک سفید است، استفاده مینمایند که سفالگران در این صنعت آن را به نام سنگ سیلیس نیز میشناسند.
سفالگران سنگ سیلیس را سابیده و برای این که از ترک خوردگی سفالها جلوگیری کنند، مقداری گرد شیشه را به آن اضافه میکنند و در مرحله بعد دو بار درون کوره سفالگری میگذارند و پس از این که آن را خارج کردند، بعد از سرد شدن روی آنها را با استفاده از نقوش زیبا طراحی و نقاشی میکنند.
تفاوت سفالگری در یزد با سفالگری در سایر مناطق ایران
وجه قابل تمایز سفال یزد از سایر سفالهای مناطق کشورمان یا حتی سراسر دنیا، رنگهای جذاب و زیبای این نوع سفال هستند. اکثرا سفال یزد، متشکل از رنگهای آبی، سبز و زرد هستند که با خط باریک مشکی طرح دلخواه روی آنها نقش بسته است. متاسفانه با نگاه به تاریخچه هنر سفالگری یزد و این که این هنر زیبا، قدمتی چند هزار ساله دارد و از افتخارات کشورمان محسوی میشود، اما با واردات بی رویه ظروف ارزان و بی کیفیت چینی، رونق خود را از دست میدهد. به دلیل این واردات بی رویه به تدریج تعداد کارگاههای ساخت سفال در شهر یزد کمتر میشود.
چالشها و فرصتها در سفالگری یزد
با وجود اهمیت و قدمت هنر سفالگری یزد، این هنر نیز با چالشهایی مواجه است که یکی از این چالشها، رقابت با محصولات مدرن و صنعتی است که قیمت ارزان تری دارند. همچنین، تغییر سلیقه مردم و تمایل آنها به محصولات مدرن تر، ممکن است بازار سفالهای سنتی را تحت تأثیر خود قرار دهد.
ولی در کنار چالشها، فرصتهای بسیار زیادی نیز برای هنر سفالگری یزد وجود دارد. یکی از این فرصتها، استفاده از فناوریهای نوین در ساخت و بازاریابی محصولات است. استفاده از فروشگاههای آنلاین و شبکههای اجتماعی، میتواند به جذب مشتریان جدید کمک بسیار زیادی کند. همچنین، همکاری با طراحان و هنرمندان جوان میتواند به ساخت محصولات نوآورانه و مدرن کمک به سزایی کند.
سخن پایانی
در این مقاله از سایت گالری سرو، به بررسی هنر سفالگری یزد در صنایع دستی ایران پرداختیم. هنر سفالگری یزد، هنری است که ریشه در تاریخ و فرهنگ این شهر کهن دارد و از قدیم تا به امروز با حفظ اصالتهای خود، توانسته که جایگاه خاصی در صنایع دستی ایران پیدا نماید. ادغام سنت و خلاقیت در سفالهای یزد، موجب شده که این محصولات زیبا نه تنها در بازارهای داخلی، بلکه در بازارهای جهانی نیز مورد توجه عموم مردم قرار گیرند. چنانچه شما نیز به دنبال محصولات اصیل و مدرن هستید، میتوانید از فروشگاه صنایع دستی گالری سرو بازدید کرده و محصولات متنوع و با کیفیتی را انتخاب و خریداری کنید.