یکی از برترین و زیبا ترین هنرها و صنایع دستی ایرانی، خاتم کاری است که در طول سال‌های دراز در عرصه‌ی هنر و فرهنگ ایران عزیزمان حضور دارد و هنرمندان بسیار زیادی در حال آفرینش انواع ظروف و اشیاء در این زمینه هستند و از این طریق علاوه بر حفظ و اشاعه هنر و فرهنگ ایرانی، امرار معاش نیز می‌کنند. در این مبحث از سایت گالری سرو، سعی داریم در کنار ارائه تاریخچه کاملی از هنر خاتم کاری، به این سوال شما نیز پاسخ دهیم که: “خاتم کاری هنر کدام شهر است؟” پس با ما تا انتهای این مقاله همراه باشید.
خاتم کاری چیست؟
در واقع خاتم کاری هنری است که متشکل از پیوند سه مهارت هندسه دانی، کار با چوب و کاشی کاری است. در این هنر، خاتم ساز سعی می‌کند با کمک قطعات کوچکی که دارای جنس‌های متفاوتی هستند، سطح یک ظرف یا شیء را موزاییک کاری نماید. به این ترتیب علاوه بر افزودن زیبایی بر ظروف و اشیاء، آن‌ها را در مقابل رطوبت و فرسودگی محافظت می‌نماید.
قطعات مورد استفاده در هنر خاتم کاری، همگی ابعاد هندسی دارند و از اشکالی همچون مثلث و انواع چند ضلعی‌ها تشکیل می‌شوند. هر چه این قطعات، ظریف و کوچک تر باشد، کیفیت خاتم به دست آمده نیز بالاتر می‌رود و بدین ترتیب ابعاد قطعات می‌توانند بر روی قیمت خاتم کاری تاثیر بسیار زیادی بگذارند.
موارد مورد استفاده در ساخت خاتم کاری
در ساخت خاتم کاری از موارد متعددی استفاده می‌شود که در قسمت زیر به آن‌ها اشاره کرده ایم.
- انواع چوب: فوفل، گردو، آبنوس، نارنج، بقم، عناب، کبوده ( در کشور ایران به دلیل فراوانی بالا، از چوب گردو بیش ترین استفاده را می‌شود.)
- انواع استخوان: استخوان شتر و فیل و اسب و گاهی اوقات عاج فیل
- مفتول‌های فلزی: از جنس برنج، نقره و آلومینیوم
- سایر لوازم: نخ‌ها، لاک، چسب سریشم
مراحل ساخت و آماده کردن خاتم کاری
جهت ساخت قطعات چوبی، در ابتدا باید قطعات را به طول ۳۰ سانتی متر و قطر ۱ تا ۲ و نیم متر و در شکل‌های دلخواهشان برش دهند و با استفاده از سوهان پرداختشان می‌کنند تا مسطح و در اصطلاح تمیز و مرتب از آب در بیایند. پس از آن بر اساس طرح پیش فرض، شروع به چسباندن و محکم کردن قطعات در کنار همدیگر می‌نمایند.
پس از به دست آمدن مراحل نخستین ساخت خاتم، باید آن را تحت فشار بگذارند تا شکل آن به طور کامل فیکس و محکم شوند. سپس آن‌ها را به سطح ظرف و یا شیء مورد نظر می‌چسبانند و پرداخت آخر را انجام می‌دهند. بعد از اتمام کامل نقشه چینی و انتقال خاتم‌ها به سطح ظرف و یا شیء مورد نظر، روی آن انواع روغن جلا را می‌کشند تا سطح آن عایق رطوبت و نم شود و به مرور زمان آسیب نبیند.
خصوصیت یک خاتم باکیفیت و اصل
متاسفانه در بازار فروش صنایع دستی از جمله خاتم کاری در ایران گاهی اوقات با مواردی رو به رو می‌شویم که اصل نیستند و کیفیت کافی را ندارند؛ ولی همچنان به قیمت بسیار زیاد فروخته می‌شوند. برای این که توسط شیادان به ظاهر هنری آسیب نخوریم باید بدانیم یک خاتم اصل دقیقاً چه خصوصیاتی دارد؟
- تمام سطح شیء صاف است و هیچ جای خالی بر روی آن قرار ندارد.
- تمامی رنگ‌ها و متریال به کار رفته در سر تا سر خاتم یک رنگ و یک دست هستند.
- ترمیم کاری‌ها و بتونه کاری‌ها در سطح کار مشخص نیستند.
- تمام اضلاع، زاویه‌ها، اشکال و گل‌ها به طور کامل قرینه هستند.
- جنس شاسی (بدنه زیرین) از چوبی مرغوب لحاظ شده است.
- و …
خاتم کاری هنر کدام شهر است؟
در ادامه مبحث به شهرهایی که به هنر خاتم کاری مشغول هستند و این هنر زیبا در آن جا رواج بسیار زیادی دارد اشاره می‌کنیم.
خاتم کاری شیراز
شیراز به عنوان مهد شاعر پرور و ادبیات منش ایران یکی از اساسی ترین مراکز تولید و ساخت انواع خاتم کاری در ایران به شمار می‌آید. قدمت این هنر در شیراز به حدی بالا است که عموم مردم ابداع آن را برای نخستین بار به این شهر نسبت می‌دهند. قدیمی ترین و زیبا ترین اثر خاتم کاری شده ایرانی، منبر مسجد جامع شیراز است که قدمتش به قرن دوم هجری و دوره یعقوب صفاری بر می‌گردد.
خاتم کاری‌های شیرازی از کیفیت بسیار بالایی برخوردار است چرا که:
- هنرمندان این شهر بیش از این که در پی تولید و ساخت صنایع دستی باشند به فکر آفرینش یک اثر هنری و یک روح هنری هستند.
- ریزه کاری و ظرافت در خاتم کاری‌های شیرازی بیشتر قابل مشاهده است.
- خاتم‌های شیرازی آستر دار هستند و ب همین علت از طول عمر بالاتری برخوردار هستند.
- موقع بستن گره‌ها از مفتول زری استفاده می‌کنند.
- در فیکس کردن خاتم روی بستر از چسب‌های غیر شیمیایی استفاده می‌کنند.
- و …
خاتم کاری اصفهان
اصفهان، نصف جهان یا همان شهر جهانی صنایع دستی نیز یکی دیگر از مهم ترین شهرهایی است که خاتم کاری در آن رواج بسیار زیادی دارد. تفاوت عمده ای که خاتم کاری شیراز و اصفهان با یک‌دیگر دارند، در تعداد گره‌هایی است که اضلاع قطعات چوبی آن‌ها دارند. خاتم کاری شیراز دارای ۵ گره و خاتم کاری اصفهان دارای ۶ گره است.
همان طور که در قسمت بالا گفته شد، منشاء تولید و ساخت خاتم در ابتدا شهر زیبای شیراز بوده، ولی نقل است که استاد گلریز خاتمی در مهاجرت خود به اصفهان، این هنر زیبا را نیز وارد نصف جهان کرده است و با کمی تغییرات آن را به عنوان یکی از نمونه خاتم کاری‌های برتر دنیا رواج داده است. یکی از نوآوری‌های خاتم کاران اصفهانی، تلفیق و ترکیب این هنر با سایر هنرها از قبیل نقاشی مینیاتور است، به گونه ای که در یک صندوقچه خاتم کاری اصفهان را می‌بینیم که روی درب اصلی آن نقاشی میناتوری با دقت کشیده شده و دور تا دور آن به زیبایی و با مهارت خاصی، خاتم کاری شده است.
در جدول زیر به مقایسه خصوصیات این هنر در اصفهان و شیراز پرداخته ایم:
| خاتم کاری اصفهان | خاتم کاری شیراز |
| عدم استفاده از سریشم | استفاده از آستر و چسب طبیعی |
| تلفیق با سایر هنرها در ساخت خاتم کاری | زادگاه اولیه خاتم کاری |
| نظم و دقت بیشتر در چسباندن قطعات | استفاده از مس و مفتول‌های زری |
| گره‌های ۶ تایی | گره‌های ۵ تایی |
البته خوب است که بدانیم در هر دوی این شهرها، روش ساخت یکسانی جهت آماده کردن خاتم کاری‌هایشان در پیش می‌گیرند و تفاوت‌های آن در نکات بسیار جزئی است. به علاوه جهت نگهداری خاتم کاری شیراز یا اصفهان در خانه باید آن را محض احتیاط از رطوبت بسیار زیاد و نور مستقیم خورشید دور نگه داشته تا ماندگاری بالای این هنر اصلی دست ایرانیان را با گذشت زمان شاهد باشید.
سایر شهر‌های مروج هنر خاتم کاری
یکی دیگر از استان‌هایی که هنر زیبای خاتم کاری به خوبی از طریق تبادلات فرهنگی به آن منتقل و در آن‌جا پایدار شده است، استان چهار محال و بختیاری و روستای شیخ شبان است. همچنین می‌توانیم خاتم کاران چیره دست و ماهر دیگری را در اقصی نقاط کشور ایران (به عنوان مثال در استان تهران) رویت کنیم.
راهنمای خرید خاتم کاری
تا این قسمت از این مقاله از گالری سلامی، با شما در مورد هنر زیبای خاتم کاری، طریقه‌ی ساخت آن و شهرهایی که در آن‌ها رواج بسیار زیادی دارد صحبت کردیم. همچنین به این نکته نیز اشاره کردیم که هر چقدر ابعاد یک خاتم کاری ظریف تر و کیفیت آن بیشتر باشد، قیمت آن نیز به تبع بالاتر است. یکی از روش‌های خرید خاتم کاری مراجعه حضوری به بازار خاتم کاری در شیراز، اصفهان و یا سایر شهر‌های ایران است.
روش دیگر و مطمئن‌تر جهت خرید یک خاتم اصل، انتخاب و خرید از فروشگاه‌های اینترنتی است. به عنوان مثال گالری سرو یکی از این فروشگاه‌هاست که افتخار دارد انواع صنایع دستی و خاتم کاری را به دست شما همراهان عزیز برساند. تمامی این محصولات استاندارد‌های لازم و کیفیت بالایی داشته و البته قیمت باور نکردنی آن‌ها از قبیل مزایای دیگرشان است. جهت مشاهده‌ی انواع خاتم کاری در فروشگاه گالری سرو، می‌توانید به این فروشگاه مراجعه کرده و در میان تنوع بالای محصولات، خریدی لذت بخش داشته باشید.
سخن پایانی
در این مقاله از سایت گالری سرو، سعی داشتیم در کنار شما به طور کامل هنر اصیل خاتم کاری را بررسی کرده و به این سوال شما مبنی بر “خاتم کاری هنر کدام شهر است؟” پاسخ دهیم. مجموعه گالری سرو یکی از برترین مراکز صنایع دستی در ایران است که با تجربه طولانی مدت، انواع صنایع دستی را در اختیار شما همراهان گرامی قرار می‌دهد. شما می‌توانید انواع صنایع دستی ایرانی به خصوص خاتم کاری‌های با اصالت و با کیفیت را در فروشگاه ما ببینید و اقدام به انتخاب و خرید آن‌ها کنید و با این کار به زیبایی محل کار و یا خانه خود بیافزایید و روحیه‌ی هنری را در خود و عزیزانتان افزایش دهید.
