هنرهای بومی و صنایع دستی هر منطقه ای با فرهنگ و اقلیم آن منطقه پیوند عمیقی خورده است. در کشور ما که فرهنگ، هنر و صنایع دستی اش از تاریخ بسیار دور می‌آیند، می‌توان این پیوند عمیق را مشاهده کرد. بعضی از صنایع دستی ایران از جمله خاتم کاری هزاران سال می‌باشد که به حیات خود ادامه داده و اکنون بخش جدایی ناپذیری از خاک این کشور می‌باشد. در این مقاله از سایت گالری سرو، در مورد اینکه خاتم کاری چیست و انواع خاتم کاری صحبت کرده ایم.
خاتم کاری چیست؟
بدون هیچ اغراقی باید گفت که ذکر تعریف دقیق و جامع از خاتم کاری بسیار مشکل است. شاید بهتر باشد که به جای تعریف این هنر زیبا و پیچیده آن را توصیف نماییم. خاتم از کنار هم قرار گرفتن تعداد زیادی چند ضلعی طراحی و ساخته می‌شود. نقش این چند ضلعی‌ها طبق طرح و نقشی بوده که خاتم کار انتخاب نموده است. کوچک ترین واحد این چند ضلعی‌ها که به صورت منظم در کنار هم قرار گرفته، مثلث یا سه ضلعی منتظم می‌باشد. در ساخت خاتم از ده ضلعی، هشت ضلعی، هفت ضلعی، شش ضلعی و پنج ضلعی نیز استفاده می‌کنند.
اصلی ترین و مهم ترین مواد اولیه خاتم کاری چوب، استخوان و فلز می‌باشد. این مواد در طول فرآیندی به نوارهای باریکی تبدیل شده که سطح مقطع مثلث دارند. خاتم ساز با کنار هم قرار دادن این نوارها نقش مورد نظر خودش را به وجود می‌آورد. هر چه مثلث‌های به کار رفته در ظروف خاتم کاری ظریف تر و ریز تر باشند بر مرغوبیت آن افزوده می‌شود. در یک طرح خاتم، به منظور ساخت کوچک ترین واحد هندسی حداقل سه مثلث و به منظور بزرگ ترین آن حداکثر چهارصد مثلث استفاده می‌شود.
انواع خاتم کاری
در حالت کلی، انواع خاتم کاری را می‌توان طبق طرح و نقش، مواد اولیه و روش اجرا، دسته بندی نمود که شامل موارد زیر می‌شود:
|
بر اساس طرح و نقش |
خاتم پره وار |
|
خاتم ابری |
|
|
خاتم بته جقه ای |
|
|
خاتم خطی |
|
|
خاتم خیابانی |
|
|
خاتم ۹ گلی |
|
|
خاتم شش ضلعی |
|
|
بر اساس مواد اولیه |
خاتم کاری استخوان |
|
خاتم کاری چوب |
|
|
خاتم فلزی |
|
|
بر اساس روش اجرا |
خاتم ساده |
|
خاتم پرکار |
|
|
خاتم معرق |
مراحل خاتم کاری
ساخت خاتم ماه‌ها پیش از این که خاتم ساز نوارهای باریک چوبی، فلزی و استخوان را در کنار هم قرار بدهد، شروع می‌شود. مراحل تولید خاتم کاری بسیار متعدد و زیاد است و نمی‌توان همه این مراحل را گام به گام ذکر کرد؛ ولی سعی می‌کنیم با توضیح مراحل اصلی هنر خاتم کاری با چگونگی ساخت آن آشنا شویم.
در ابتدا باید تکه‌های چوب را به رشته‌های باریک و ظریفی با سطح مقطع مثلث تبدیل کنیم. رشته‌هایی را فرض کنید مانند نخ ولی از جنس چوب که سه سطح داشته و اگر به قسمتی که برش خورده نگاهی بیندازید، فرم مثلث آن را به وضوح می‌بینید. این رشته‌های چوبی به طول 30 تا 60 سانتی متر و قطر 1 تا 5.2 میلی متر در رنگ‌های متعدد تهیه می‌شوند.
پس از آن نوبت به استخوان‌هایی می‌رسد که از مدت‌ها قبل تمیز و سفید شده ند و جهت استفاده در خاتم کاری آماده اند. این استخوان‌ها را پس از تقسیم کردن به تکه‌های بسیار تخت، به وسیله دستگاه برش می‌دهند و به رشته‌های باریکی تبدیل می‌کنند که دارای سطح مقطع مثلث است. سطح مقطع دایره در مفتول‌های فلزی نیز باید تبدیل به مثلث شود. اکنون تعداد بسیار زیادی از نوارهای ظریف چوب، فلز و استخوان در اختیار خاتم ساز است.
در مرحله بعدی خاتم ساز این رشته‌های متعدد را طبق طرح و نقشی که از قبل انتخاب نموده، در کنار هم می‌چیند، چسب می‌زند و با نخ آن را محکم می‌بندد. از کنار هم قرار گرفتن این مثلث‌های کوچک، نقش خاتم شکل می‌گیرد. به عنوان مثال یک رشته فلزی به رنگ طلایی را میان سه رشته چوبی به رنگ قهوه ای می‌گذارد که با این کار یه اصطلاح یک پره ساخته می‌شود. در پایان با کنار هم چیده شدن چندین پره، طرح دلخواه شکل می‌گیرد و نوار لوله مانندی به طول 30 تا 60 سانتی متر به وجود می‌آید که به این نوار ضخیم :لوز” گفته شده که از ترکیب چند پره ایجاد می‌شود.
سخن آخر
در قدیم تنها افراد متمول و مرفه جامعه می‌توانستند از این نوع صنایع دستی استفاده نمایند. کاربرد آن نیز محدود به قاب، درب و پنجره، جعبه‌ها و صندوق‌های چوبی بود. در حال حاضر خاتم کاری کاربرد تر شده و در لوازم متعددی از جمله میز و صندلی، جعبه جواهرات، ظروف، صفحه‌های شطرنج، ست لوازم اداری و … نیز مورد استفاده قرار می‌گیرد. در این مقاله از سایت گالری سرو، به معرفی این هنر زیبا و انواع و مراحل خاتم کاری پرداختیم. چنانچه قصد خرید ظروف خاتم کاری را دارید می‌توانید به فروشگاه گالری سرو مراجعه نمایید.
